Denominacja - przyczyny i skutki zjawiska noszącego nazwę denominacja
Denominacja to reforma walutowa, która polega na zastąpieniu dotychczasowej waluty w danym kraju nową walutą lub na obniżeniu jej nominału. Denominacja ma charakter techniczny a jej celem jest usprawnienie obrotu gotówkowego. Zwykle jest ona rezultatem bardzo wysokiej inflacji. W kraju, w którym szaleje hiper a nawet superinflacja ceny z miesiąca na miesiąc rosną o kilkadziesiąt procent. Wymaga to drukowania coraz większej ilości pieniędzy, prowadzenia rozliczeń w milionach, miliardach a nawet bilionach, co jest niezwykle uciążliwe i może prowadzić do pomyłek. Denominacja nie jest jednak lekarstwem na inflację, ponieważ „obcięcie zer” nie sprawi, że ceny przestaną rosnąć. By opanować inflację konieczne są daleko idące reformy i usprawnienie działania gospodarki, a denominacja jest reformą, którą najlepiej przeprowadzić jest dopiero po ustabilizowaniu się cen.
Denominacje w Polsce
Denominacje w Polsce były przeprowadzane wielokrotnie. Nie wszystkie z wymienionych niżej w pełni wyczerpują znamiona denominacji, natomiast niewątpliwie warto wyszczególnić w kontekście tego terminu reformy, które miały miejsce w latach: 1924, 1950 oraz 1995.
Denominacja w Polsce w 1924 roku
W Polsce po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku jednym z ważniejszych zadań, rodzącej się na nowo państwowości, było wprowadzenie wspólnej waluty, która zastąpiłaby te będące w tamtym czasie w obiegu. Oprócz walut dawnych zaborców posługiwano się również marką polską emitowaną przez Królestwo Polskie. Decyzją Sejmu RP ze stycznia 1920 roku walutą II RP ustanowiono markę polską. Waluta ta od początku była narażona na działanie inflacji ze względu na niestabilną sytuację polityczną związaną z wojną polsko-bolszewicką.
W wyniku starań Władysława Grabskiego 1 kwietnia 1924 roku zreformowano system pieniężny w Polsce, który powiązano z reformą całej gospodarki. Nowy pieniądz - „złoty” został oparty na parytecie złota. Oznaczało to, że złoty był całkowicie wymienialny na złoto pozostające w zasobach emitenta i pod szczegółowo określonymi warunkami emitent zobowiązywał się do wykupu pieniądza po określonym kursie. 1 złoty był wart 0.2903 grama złotego kruszcu. Denominacja przeprowadzona w 1924 roku miała charakter ekwiwalentny, a jeden złoty był warty tyle co 1 800 000 marek polskich.
Denominacja w Polsce w 1950 roku
W 1950 r. ustawą z dnia 28 października przeprowadzono wymianę pieniędzy, która częściowo nosiła znamiona denominacji. Miała ona na celu ponownie zmniejszenie inflacji i pozyskanie środków na wdrożony na początku roku plan 6-letni. Wymiana pieniądza była planowana i przygotowywana od dawna. Banknoty zostały wydrukowane w 1948 a monety rok później. Wiedziały tylko o tym nieliczne osoby, gdyż całą operację przygotowywano w tajemnicy. W sobotę wieczorem 28 października sejm przyjął dwie ustawy: jedna dotyczyła wymiany pieniądza a druga zakazu posiadania obcych walut, złota i platyny.
Złoty został zdenominowany w stosunku 100 do 1 i 100 do 3. Przelicznik 100 do 3 dotyczył cen towarów oraz wynagrodzeń za pracę. Również w takiej proporcji wymieniono oszczędności przechowywane w bankach (do wysokości 100 tys. zł). W przypadku gotówki zastosowano przelicznik w proporcji 100 do 1. Oznaczało to, że zasoby gotówki pozostające w obiegu się skurczyły oraz straciły 2/3 swojej wartości.
Ludność została zupełnie zaskoczona zmianą, co część ludzi próbowała wykorzystać w niedzielę 29 listopada 1949 próbując dokonywać drogich zakupów lub spłacać długi tym, którzy o reformie jeszcze nie wiedzieli. Wymieniać stare banknoty na nowe można było niespełna 2 tygodnie (do 8 listopada 1950), po których banknoty z lat 1944 - 1947 stawały się bezwartościowe.
Na wymianie straciło całe społeczeństwo, nie tylko „spekulanci” i „bogacze” ale także chłopi i robotnicy, gdyż ze względu na termin przeprowadzenia reformy posiadali oni znaczne zasoby gotówki (chłopi po sprzedaży plonów a mieszkańcy miast nie zrobili jeszcze zimowych zakupów). Jak można było przewidzieć reforma ta, po części nosząca znamiona denominacji, nie zahamowała inflacji a spowodowała jedynie dalsze ograniczenie prywatnej przedsiębiorczości.
Denominacja w Polsce w 1995 roku
W PRL plany kolejnych denominacji pojawiały się kilkakrotnie, zawsze jednak były objęte ścisłą tajemnicą. Gospodarka centralnie sterowana cechowała się brakiem efektywności i kolejne lata powodowały jej postępujący rozkład. Największy wzrost cen zanotowano po 1985 roku, gdzie stopa inflacji wynosiła kolejno 60%, 250% aż w 1990 roku osiągnęła 585%. Oczywistym było, że należy dokonać kolejnej denominacji, gdyż ceny podstawowych towarów zaczęto wyrażać w tysiącach i milionach złotych.
Tym razem jednak denominację przeprowadzono jako zwieńczenie tak zwanego planu Balcerowicza, który miał na celu uzdrowienie gospodarki. Denominację przeprowadzono w styczniu 1995 roku. Polegała ona na obcięciu czterech zer, to znaczy starego złotego wymieniano w stosunku do nowego w proporcji 10000:1. Stare i nowe banknoty funkcjonowały w obiegu przez 2 lata a wycofane banknoty można było wymieniać przez kolejne 14 lat do końca 2010 roku.
Przyszła denominacja w Polsce
Polskę w przyszłości czeka jeszcze jedna denominacja. Każde państwo wstępujące do Unii Europejskiej zobowiązuje się do wprowadzenia wspólnej waluty jaką jest euro (oprócz Wielkiej Brytanii i Danii, które wynegocjowały możliwość pozostania przy własnej walucie). Warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest jednak spełnienie warunków formalnych. Warunki te to tak zwane kryteria konwergencji. Polska spełnia obecnie 3 z 4 kryteriów (oprócz kryterium kursu walutowego).
Denominacje w Polsce
Denominacje w Polsce były przeprowadzane wielokrotnie. Nie wszystkie z wymienionych niżej w pełni wyczerpują znamiona denominacji, natomiast niewątpliwie warto wyszczególnić w kontekście tego terminu reformy, które miały miejsce w latach: 1924, 1950 oraz 1995.
Denominacja w Polsce w 1924 roku
W Polsce po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku jednym z ważniejszych zadań, rodzącej się na nowo państwowości, było wprowadzenie wspólnej waluty, która zastąpiłaby te będące w tamtym czasie w obiegu. Oprócz walut dawnych zaborców posługiwano się również marką polską emitowaną przez Królestwo Polskie. Decyzją Sejmu RP ze stycznia 1920 roku walutą II RP ustanowiono markę polską. Waluta ta od początku była narażona na działanie inflacji ze względu na niestabilną sytuację polityczną związaną z wojną polsko-bolszewicką.
W wyniku starań Władysława Grabskiego 1 kwietnia 1924 roku zreformowano system pieniężny w Polsce, który powiązano z reformą całej gospodarki. Nowy pieniądz - „złoty” został oparty na parytecie złota. Oznaczało to, że złoty był całkowicie wymienialny na złoto pozostające w zasobach emitenta i pod szczegółowo określonymi warunkami emitent zobowiązywał się do wykupu pieniądza po określonym kursie. 1 złoty był wart 0.2903 grama złotego kruszcu. Denominacja przeprowadzona w 1924 roku miała charakter ekwiwalentny, a jeden złoty był warty tyle co 1 800 000 marek polskich.
Denominacja w Polsce w 1950 roku
W 1950 r. ustawą z dnia 28 października przeprowadzono wymianę pieniędzy, która częściowo nosiła znamiona denominacji. Miała ona na celu ponownie zmniejszenie inflacji i pozyskanie środków na wdrożony na początku roku plan 6-letni. Wymiana pieniądza była planowana i przygotowywana od dawna. Banknoty zostały wydrukowane w 1948 a monety rok później. Wiedziały tylko o tym nieliczne osoby, gdyż całą operację przygotowywano w tajemnicy. W sobotę wieczorem 28 października sejm przyjął dwie ustawy: jedna dotyczyła wymiany pieniądza a druga zakazu posiadania obcych walut, złota i platyny.
Złoty został zdenominowany w stosunku 100 do 1 i 100 do 3. Przelicznik 100 do 3 dotyczył cen towarów oraz wynagrodzeń za pracę. Również w takiej proporcji wymieniono oszczędności przechowywane w bankach (do wysokości 100 tys. zł). W przypadku gotówki zastosowano przelicznik w proporcji 100 do 1. Oznaczało to, że zasoby gotówki pozostające w obiegu się skurczyły oraz straciły 2/3 swojej wartości.
Ludność została zupełnie zaskoczona zmianą, co część ludzi próbowała wykorzystać w niedzielę 29 listopada 1949 próbując dokonywać drogich zakupów lub spłacać długi tym, którzy o reformie jeszcze nie wiedzieli. Wymieniać stare banknoty na nowe można było niespełna 2 tygodnie (do 8 listopada 1950), po których banknoty z lat 1944 - 1947 stawały się bezwartościowe.
Na wymianie straciło całe społeczeństwo, nie tylko „spekulanci” i „bogacze” ale także chłopi i robotnicy, gdyż ze względu na termin przeprowadzenia reformy posiadali oni znaczne zasoby gotówki (chłopi po sprzedaży plonów a mieszkańcy miast nie zrobili jeszcze zimowych zakupów). Jak można było przewidzieć reforma ta, po części nosząca znamiona denominacji, nie zahamowała inflacji a spowodowała jedynie dalsze ograniczenie prywatnej przedsiębiorczości.
Denominacja w Polsce w 1995 roku
W PRL plany kolejnych denominacji pojawiały się kilkakrotnie, zawsze jednak były objęte ścisłą tajemnicą. Gospodarka centralnie sterowana cechowała się brakiem efektywności i kolejne lata powodowały jej postępujący rozkład. Największy wzrost cen zanotowano po 1985 roku, gdzie stopa inflacji wynosiła kolejno 60%, 250% aż w 1990 roku osiągnęła 585%. Oczywistym było, że należy dokonać kolejnej denominacji, gdyż ceny podstawowych towarów zaczęto wyrażać w tysiącach i milionach złotych.
Tym razem jednak denominację przeprowadzono jako zwieńczenie tak zwanego planu Balcerowicza, który miał na celu uzdrowienie gospodarki. Denominację przeprowadzono w styczniu 1995 roku. Polegała ona na obcięciu czterech zer, to znaczy starego złotego wymieniano w stosunku do nowego w proporcji 10000:1. Stare i nowe banknoty funkcjonowały w obiegu przez 2 lata a wycofane banknoty można było wymieniać przez kolejne 14 lat do końca 2010 roku.
Przyszła denominacja w Polsce
Polskę w przyszłości czeka jeszcze jedna denominacja. Każde państwo wstępujące do Unii Europejskiej zobowiązuje się do wprowadzenia wspólnej waluty jaką jest euro (oprócz Wielkiej Brytanii i Danii, które wynegocjowały możliwość pozostania przy własnej walucie). Warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest jednak spełnienie warunków formalnych. Warunki te to tak zwane kryteria konwergencji. Polska spełnia obecnie 3 z 4 kryteriów (oprócz kryterium kursu walutowego).