Aprecjacja - przyczyny i skutki zjawiska noszącego nazwę aprecjacja
Aprecjacja w ogólnym rozumieniu tego słowa oznacza wzrost wartości towaru lub dobra. Terminu tego używa się w szczególności do określenia wzrostu wartości waluty krajowej w systemie płynnych kursów walut. System płynnych kursów walut polega na tym, że cena waluty determinowana jest poprzez jej podaż oraz popyt na nią. Cenę waluty krajowej wyraża się za pomocą kursu walutowego, który pozwala określić cenę waluty krajowej w walucie zagranicznej. Kurs walutowy można podawać w systemie europejskim oraz brytyjskim. W systemie europejskim podaje się cenę waluty obcej w walucie krajowej, czyli, na przykład, ile złotówek potrzeba do zakupu jednego euro (1EUR- 4 PLN). W systemie brytyjskim podaje się liczbę jednostek pieniądza zagranicznego, która przypada na jednostkę waluty krajowej, czyli ile euro można kupić za jedną złotówkę (1 PLN – 0.25 EUR).
W systemie płynnych kursów walut, aprecjacja następuje, jeśli popyt na walutę rośnie a podaż pozostaje na niezmienionym poziomie. Jest to mechanizm najbardziej naturalny, regulowany przez rynek, pozbawiony opieki ze strony regulatora. Z tego względu może być on jedynie zastosowany w dojrzałych gospodarkach rynkowych. Nie nadaje się on dla krajów rozwijających się, wdrażających reformy gospodarcze, przechodzących reformy czy transformacje. W systemie płynnych kursów walut kurs walutowy wyznacza dynamikę i konkurencyjność danej gospodarki. Jeśli wydajność pracy w jednym kraju rośnie szybciej niż u pozostałych partnerów handlowych, a wzrost cen i płac jest we wszystkich krajach porównywalny, to ten, w którym wydajność pracy jest większa, może swoje towary sprzedawać taniej niż konkurenci. W takiej sytuacji dochodzi do nadwyżki handlowej i wzrost wpływów zagranicznych walut a w efekcie wzrost wartości waluty krajowej.
W systemach kursów sztywnych czyli takich, gdzie kurs waluty jest wyznaczony poprzez zapisy prawne, wzrost wartości waluty dokonywany jest poprzez zmniejszenie ilości waluty w obiegu. Dzieje się to na przykład poprzez skupowanie waluty krajowej za waluty zagraniczne poprzez bank centralny. Prowadzi to do sztucznego zwiększenia popytu na walutę krajową przy jednoczesnym zwiększeniu podaży walut zagranicznych. W takim systemie wzrost wartości waluty nazywa się rewaluacją.
Aprecjacja waluty dla przeciętnego obywatela oznacza, że za jednostkę waluty krajowej może kupić więcej dóbr na rynkach zagranicznych. Innymi słowy, zwiększa się siła nabywcza waluty krajowej. Przykładowo, jeśli kurs złotówki do euro wynosi 4:1, to do zakupu towaru zagranicznego za 100 euro potrzebne jest 400 złotych. Jeśli kurs umocni się do poziomu 3:1 to na zakup tego samego towaru wystarczy już tylko 300 złotych. Korzystają na tym nie tylko pojedynczy obywatele, ale także przedsiębiorstwa zajmujące się importem towarów zza granicy w tym strategicznych surowców, wiedzy czy know-how. Dzięki tego typu inwestycjom gospodarka może jeszcze bardziej przyspieszyć.
Aprecjacja waluty krajowej powoduje również, że zmniejsza się koszt obsługi zadłużenia zagranicznego, czyli pożyczek zaciągniętych poza granicami państwa wobec banków komercyjnych, innych rządów czy międzynarodowych instytucji finansowych. Obsługa zadłużenia zagranicznego obejmuje, między innymi, wypłatę odsetek i dyskonta od emisji skarbowych papierów wartościowych, wypłatę odsetek i opłaty od pożyczek i kredytów, a także inne opłaty, prowizje i odsetki. Jeśli waluta ulega umocnieniu, to podobnie jak w przypadku zakupów za granicą, skarb państwa potrzebuje mniejszej ilości waluty krajowej na spłatę tych zobowiązań wyrażonych w walutach obcych.
Jednak aprecjacja przynosi nie tylko korzyści gospodarce, ale stwarza także zagrożenia. Silna waluta krajowa oznacza, że eksport staje się mniej opłacalny. Za tę samą ilość waluty zagranicznej eksporterzy otrzymują mniej waluty krajowej. Produkty krajowe stają się mniej konkurencyjne na rynkach zagranicznych, gdyż sprzedający, chcąc osiągnąć ten sam zysk, zmuszeni są do podniesienia ceny towaru. W dłuższym okresie może to prowadzić do ujemnego bilansu handlowego czyli sytuacji, w której import przewyższa eksport. Jest to niekorzystna sytuacja, gdyż więcej pieniędzy „wypływa” z gospodarki krajowej niż do niej spływa czyli wydatki zaczynają przewyższać dochody.
W systemie płynnych kursów walutowych to popyt i podaż kształtują cenę waluty krajowej. Istnieje jednak metoda, aby pośrednio wpłynąć na kurs walutowy. Zgodnie z teorią zmiany stóp procentowych są one jednym z najbardziej istotnych czynników wpływających na kurs walutowy. Jest to spowodowane atrakcyjnością lokat i dostępnością kredytów. Jeśli w kraju A i B stopy procentowe wynoszą początkowo 4% a następnie kraj A podniesie swoje stopy o jeden punkt procentowy to lokaty tam staną się bardziej atrakcyjne. Inwestorzy oczekujący wyższej stopy zwrotu ulokują swój kapitał w kraju A (uprzednio zakupiwszy walutę krajową w zamian za walutę zagraniczną). Tym sposobem wzrośnie popyt na walutę kraju A i spowoduje to jej aprecjację. Analogicznie, poprzez obniżenie stóp procentowych można sprawić, że waluta krajowa stanie się mniej atrakcyjna dla zagranicznych inwestorów, zwiększy się jej podaż, a w efekcie ulegnie ona deprecjacji czyli spadnie jej wartość. Zmiany stóp procentowych mają jednak daleko idące konsekwencje, dlatego ich zmiany są zawsze dogłębnie analizowane przez bank centralny przed ich wprowadzeniem.
Reasumując, aprecjacja waluty krajowej w krótkim okresie jest zjawiskiem pozytywnym ze względu na niższe koszty obsługi długu zagranicznego oraz tańszy import. Jednak, dla rozwoju gospodarki ważne jest, aby eksport krajowy był konkurencyjny, a bilans handlowy dodatni, dlatego wysoki kurs waluty krajowej w dłuższym okresie powoduje pojawienie się zagrożeń dla gospodarki.
W systemie płynnych kursów walut, aprecjacja następuje, jeśli popyt na walutę rośnie a podaż pozostaje na niezmienionym poziomie. Jest to mechanizm najbardziej naturalny, regulowany przez rynek, pozbawiony opieki ze strony regulatora. Z tego względu może być on jedynie zastosowany w dojrzałych gospodarkach rynkowych. Nie nadaje się on dla krajów rozwijających się, wdrażających reformy gospodarcze, przechodzących reformy czy transformacje. W systemie płynnych kursów walut kurs walutowy wyznacza dynamikę i konkurencyjność danej gospodarki. Jeśli wydajność pracy w jednym kraju rośnie szybciej niż u pozostałych partnerów handlowych, a wzrost cen i płac jest we wszystkich krajach porównywalny, to ten, w którym wydajność pracy jest większa, może swoje towary sprzedawać taniej niż konkurenci. W takiej sytuacji dochodzi do nadwyżki handlowej i wzrost wpływów zagranicznych walut a w efekcie wzrost wartości waluty krajowej.
W systemach kursów sztywnych czyli takich, gdzie kurs waluty jest wyznaczony poprzez zapisy prawne, wzrost wartości waluty dokonywany jest poprzez zmniejszenie ilości waluty w obiegu. Dzieje się to na przykład poprzez skupowanie waluty krajowej za waluty zagraniczne poprzez bank centralny. Prowadzi to do sztucznego zwiększenia popytu na walutę krajową przy jednoczesnym zwiększeniu podaży walut zagranicznych. W takim systemie wzrost wartości waluty nazywa się rewaluacją.
Aprecjacja waluty dla przeciętnego obywatela oznacza, że za jednostkę waluty krajowej może kupić więcej dóbr na rynkach zagranicznych. Innymi słowy, zwiększa się siła nabywcza waluty krajowej. Przykładowo, jeśli kurs złotówki do euro wynosi 4:1, to do zakupu towaru zagranicznego za 100 euro potrzebne jest 400 złotych. Jeśli kurs umocni się do poziomu 3:1 to na zakup tego samego towaru wystarczy już tylko 300 złotych. Korzystają na tym nie tylko pojedynczy obywatele, ale także przedsiębiorstwa zajmujące się importem towarów zza granicy w tym strategicznych surowców, wiedzy czy know-how. Dzięki tego typu inwestycjom gospodarka może jeszcze bardziej przyspieszyć.
Aprecjacja waluty krajowej powoduje również, że zmniejsza się koszt obsługi zadłużenia zagranicznego, czyli pożyczek zaciągniętych poza granicami państwa wobec banków komercyjnych, innych rządów czy międzynarodowych instytucji finansowych. Obsługa zadłużenia zagranicznego obejmuje, między innymi, wypłatę odsetek i dyskonta od emisji skarbowych papierów wartościowych, wypłatę odsetek i opłaty od pożyczek i kredytów, a także inne opłaty, prowizje i odsetki. Jeśli waluta ulega umocnieniu, to podobnie jak w przypadku zakupów za granicą, skarb państwa potrzebuje mniejszej ilości waluty krajowej na spłatę tych zobowiązań wyrażonych w walutach obcych.
Jednak aprecjacja przynosi nie tylko korzyści gospodarce, ale stwarza także zagrożenia. Silna waluta krajowa oznacza, że eksport staje się mniej opłacalny. Za tę samą ilość waluty zagranicznej eksporterzy otrzymują mniej waluty krajowej. Produkty krajowe stają się mniej konkurencyjne na rynkach zagranicznych, gdyż sprzedający, chcąc osiągnąć ten sam zysk, zmuszeni są do podniesienia ceny towaru. W dłuższym okresie może to prowadzić do ujemnego bilansu handlowego czyli sytuacji, w której import przewyższa eksport. Jest to niekorzystna sytuacja, gdyż więcej pieniędzy „wypływa” z gospodarki krajowej niż do niej spływa czyli wydatki zaczynają przewyższać dochody.
W systemie płynnych kursów walutowych to popyt i podaż kształtują cenę waluty krajowej. Istnieje jednak metoda, aby pośrednio wpłynąć na kurs walutowy. Zgodnie z teorią zmiany stóp procentowych są one jednym z najbardziej istotnych czynników wpływających na kurs walutowy. Jest to spowodowane atrakcyjnością lokat i dostępnością kredytów. Jeśli w kraju A i B stopy procentowe wynoszą początkowo 4% a następnie kraj A podniesie swoje stopy o jeden punkt procentowy to lokaty tam staną się bardziej atrakcyjne. Inwestorzy oczekujący wyższej stopy zwrotu ulokują swój kapitał w kraju A (uprzednio zakupiwszy walutę krajową w zamian za walutę zagraniczną). Tym sposobem wzrośnie popyt na walutę kraju A i spowoduje to jej aprecjację. Analogicznie, poprzez obniżenie stóp procentowych można sprawić, że waluta krajowa stanie się mniej atrakcyjna dla zagranicznych inwestorów, zwiększy się jej podaż, a w efekcie ulegnie ona deprecjacji czyli spadnie jej wartość. Zmiany stóp procentowych mają jednak daleko idące konsekwencje, dlatego ich zmiany są zawsze dogłębnie analizowane przez bank centralny przed ich wprowadzeniem.
Reasumując, aprecjacja waluty krajowej w krótkim okresie jest zjawiskiem pozytywnym ze względu na niższe koszty obsługi długu zagranicznego oraz tańszy import. Jednak, dla rozwoju gospodarki ważne jest, aby eksport krajowy był konkurencyjny, a bilans handlowy dodatni, dlatego wysoki kurs waluty krajowej w dłuższym okresie powoduje pojawienie się zagrożeń dla gospodarki.